نگاهی نو به تأویل

تأویل از واژه‌ها و اصطلاحاتی است که از دیرباز به ویژه در جهان قرآن‌پژوهی مورد بحث و گفتگو بوده است و هنوز نیز جای بررسی و پی‌جویی دارد. در این گفتار بر پایه کهن‌ترین واژه‌نامه‌های زبان عربی نشان داده‌ایم که معنی اصلی و بنیادین «تأویل« از قوّه به فعل آمدن و به غایت و پختگی رسیدن است، و چون این معنی با غایت، فرجام، آغاز و باطن پیوندهایی دارد، واژه تأویل کم‌کم این معانی را نیز پذیرفته است. سپس کوشیده‌ایم تا نشان دهیم که کاربردهای هفده باره این واژه در قرآن کریم با معنی بنیادین یادشده به‌ خوبی هم‌خوانی دارند. در پایان نیز بر پایه گفتگوهایی تأویل قرآن را در برابر تنزیل آن دانسته‌ایم و گزارشی به دست داده‌ایم از این که تنزیل قرآن فرود آمدن آن با سیری نزولی از مقام بلند «علیّ حکیم» به مقام «عربی مبین» است و تأویل آن با سیری صعودی راه‌یابی آدمی از مقام «عربی مبین»یعنی ساختار زبانی قرآن به مقام باطنی«علی حکیم» آن است.